Hong Kong Shop Cats

Wat dreef je naar Azië en hoe oud was je toen je Nederland achterliet?

Marcel Heijnen: “Het was begin 1992, ik was 27 en grafisch vormgever voor Philips Design in Eindhoven. Zij vroegen me om naar Singapore te verhuizen om daar kleine teams van lokale grafische vormgevers te leiden. Drie jaar later deed ik hetzelfde voor Philips in Hong Kong. Daarna ging ik terug naar Singapore en sinds 2015 woon ik terug in Hong Kong. Ik heb nog altijd geen spijt van die beslissing omdat ik al van jongs af aan gek was op Azië. Toen mijn ouders eind jaren ‘80 een paar jaar in Taiwan woonden, heb ik ze bezocht en wat rondgereisd in de regio.”

Hoeveel exemplaren gingen er al over de toonbank van ‘Hong Kong Shop Cats’ en ‘Hong Kong Market Cats’?

“Ik geef de boeken in eigen beheer uit en ze worden tot nu toe alleen in Hong Kong verdeeld. ‘Hong Kong Shop Cats’ is ondertussen aan de vijfde editie toe en ‘Hong Kong Market Cats’ aan de tweede. Ik heb ongeveer 8000 boeken verkocht, maar daar komt volgend jaar verandering in dankzij mijn deal met de grote Britse uitgever Thames & Hudson. Zij gaan ‘Hong Kong Shop Cats’ opnieuw uitgeven in een iets ander formaat en hopelijk wereldwijd. Ook mijn op stapel staande ‘Shop Cats of China’ wordt door dezelfde uitgever gelanceerd. Voor dat laatste boek heb ik de afgelopen jaren beelden geschoten op het vasteland van China.”

De geniale strategie van de shopkatten

Tijdens zijn fotoshoots kwam Marcel tot de vaststelling dat die shopkatten maar wat lagen te liggen, vaak een beetje volgevreten, terwijl de zaakvoerders met duizend en één dingen in de weer waren. Het was moeilijk te geloven dat ze überhaupt in staat waren om te doen waarvoor ze aangenomen waren, nl. muizen vangen. Marcel had wat tijd nodig om de genialiteit van hun strategie te doorgronden. 

Zo kwam hij erachter dat de katten gewoon als afschrikkingsmiddel dienden. En doordat elke shopeigenaar een exemplaar tussen de koopwaar had opgesteld, bleven de muizen collectief weg. Hun aanwezigheid volstond dus en ze werden hiervoor dan nog eens met alle égards behandeld. Toch moet je soms goed kijken om de katten te vinden op bepaalde foto’s. Niet per se omdat de fotograaf een spelletje ‘spot the cat’ in zijn werk wou smokkelen. De waarheid is dat hij de katten een beetje als excuus gebruikte om het bruisende Hong Kong op gevoelige plaat vast te leggen.

Dat excuus heeft je geen windeieren gelegd, sta je bij de katten in het krijt?

Marcel Heijnen: “Ja eigenlijk wel, ik ben ze erg dankbaar. Het was een project waar ik bij toeval op stuitte toen ik eind 2015 net een week terug in Hong Kong was. De katten hebben me veel geschonken, niet alleen boeken, maar ook kalenders, exposities en een hoop publiciteit.”

Ernest Hemmingway zei ooit: ‘one cat leads to another’. Was het voor jou ook een manier om te integreren in de lokale gemeenschap?

“Ja, best wel. De Hongkongers reageren vaak erg enthousiast en dankbaar. Door mijn fotoboeken beseffen ze hoe speciaal dit is, terwijl ze voorheen geen oog hadden voor al die katten. Het is bovendien een leuke ijsbreker tijdens feestjes aangezien de meeste mensen de foto’s kennen en helemaal blij worden als ze me ontmoeten.”

Onlangs ontmoette je Uncle Pork opnieuw, een van de personages uit je fotoboeken. Blijkbaar had hij een nieuwe kat. Weet je wat er met de vorige kat gebeurd is?

“Ja, dit is een beetje een vervelend verhaal. Hij was erg vriendelijk en vertelde dat zijn vorige kat overleed aan een ziekte. Later vernam ik via fans van mijn fotoboeken dat hij de kat niet goed behandelde en dat ze gered werd. Gelukkig leeft ze nog en heeft ze een veilige thuis gevonden. Niet iedereen heeft respect voor dieren, een slager misschien nog minder dan anderen. Maar het leidde wel tot goede online discussies over dierenwelzijn.”

Culturele tradities

Een goede foto is volgens Marcel een beeld dat je langer dan een halve seconde vastgrijpt en reactie uitlokt. De shopkatten zijn lekker ‘zen’, trekken je aandacht en toveren een glimlach op je gelaat. Ze dwingen je ook om even stil te staan bij de culturele tradities van Hong Kong, een metropool waar de lokale winkeltjes en marktjes hun plek opeisen in de schaduw van betonnen mastodonten en torenhoge skyscrapers. De shopkatten getuigen over het oeroude bondgenootschap tussen kat en mens.

Zit er een journalist in jou? 

Marcel Heijnen: “Goede vraag, ik heb daar nog nooit over nagedacht. Ik denk niet dat ik mezelf zie als journalist, maar eerder als een soort storyteller. Ik heb door ervaring geleerd meer in series te denken met een sterke verhaallijn erachter.”

Wat is het moeilijkste aan katten fotograferen?

“Eigenlijk niet zoveel. Ik heb ook een boek over ‘Garage Dogs’ gedaan en honden zijn veel moeilijker te fotograferen, ze zitten nooit stil. Het enige lastige met de shop cats is dat ze heel aardig zijn en vaak naar me toekomen op het moment dat ik een mooie pose wil vastleggen. Ik moet dus altijd heel snel zijn.”

Vind je het erg dat je meer experimentele serie ‘Residue’ in de schaduw staat van de ‘kattenboeken’?

“Nee hoor, Residue is een hele andere serie met een ander, meer kunstminnend publiek. En juist door de bekendheid van de kattenboeken kan ik tijdens talks en presentaties de mensen ook warm maken voor Residue.”

Hoe verklaar je de liefde van Aziaten voor katten? 

“Ik denk dat de liefde voor katten als huisdieren hier niet echt anders is dan elders. Katten zijn fascinerend, grappig en makkelijker te houden dan honden. Volgens mij heeft het internet een belangrijke rol gespeeld in de groeiende liefde voor katten. Met shop cats ligt het ietsje anders, die zitten er vooral om de muizen weg te houden. Ze fijn functioneel en krijgen wellicht daarom veel respect.”

Hoe staat het vandaag met de consumptie van katten in China? Heb jij al iemand ontmoet die een kat gegeten heeft? 

“Hier in Hong Kong gebeurt dat helemaal niet. In China wel, maar ook steeds minder. In grote steden als Guangzhou werden 20 jaar geleden geslachte honden en levende katten voor comsumptie op de markt verkocht. Dat zie je daar totaal niet meer. In minder ontwikkelde steden tref je nog wel eens honden aan en ook katten zullen hier en daar hetzelfde lot ondergaan, maar ik heb het al jaren niet meer gezien. Volgens mij komt dit door de groeiende populariteit van katten en ook de groeiende middenklasse begint de kat als huisdier te omarmen. En nee, ik heb nog nooit iemand ontmoet die kat gegeten heeft.”

Hoe is het om vandaag in Hong Kong te leven door de restricties van de Chinese overheid. Merk je het aan de mensen en aan de katten? (Nvdr: katten zijn heel stressgevoelig en nemen vaak de stress van hun omgeving over)

“De onrust van vorig jaar was heel lastig en het was wel stressvol, maar het leven ging hier grotendeels gewoon door. Door het coronavirus waren er ook minder demonstraties en sinds China met de National Security Law de duimschroeven heeft aangedraaid, is er eigenlijk geen onrust meer. Want er zijn nu grote consequenties als je demonstreert. Iedereen gaat daar op zijn eigen manier mee om. Voor sommige mensen is het heel frustrerend dat de strijd voor autonomie op een sisser is afgelopen, anderen leggen zich erbij neer. Hongkongers hebben al heel wat watertjes doorzwommen en hebben een echte ‘get on with it’ attitude. Noem het pragmatisme, ze gaan gewoon door met hun leven. Voor echte journalisten wordt dit een lastige periode want je moet op je woorden passen. Voor mij als fotograaf maakt het geen verschil omdat ik geen ‘gevoelige’ onderwerpen behandel.”

“De katten hebben weinig van de onlusten gemerkt denk ik, tenzij de lucht van traangas. De shop cats zitten bijvoorbeeld niet in de stadsdelen waar de demonstraties plaatsvonden. En de winkeleigenaren zijn over het algemeen een beetje apolitiek, ik denk niet dat ze er echt mee bezig waren. Het wordt sowieso een periode van aanpassing in Hong Kong. We gaan misschien toch moeten accepteren dat het een deel van China is en dat is lastig op sommige vlakken. Tegelijkertijd denk ik dat Hong Kong altijd een speciale stad met een eigen karakter zal blijven.”

Vrijheid en onafhankelijkheid zijn voor jou heel belangrijk. Heb je dat gemeen met katten, solitaire dieren die op zichzelf zijn aangewezen om te overleven?

“Dat is een goede observatie. Ik geniet ervan mijn eigen ding te doen en er zitten zowel solitaire als sociale aspecten aan dat proces. Het schieten zelf is vaak solitair en ik vind het heerlijk door een buurtje van Hong Kong te zwerven of de trein te nemen naar een willekeurige stad in China om te zoeken naar goede shots. De selectie van de foto’s en het design van de boeken zijn natuurlijk ook heel solitaire bezigheden, maar de lancering van een boek met presentaties en exposities is dan weer heel sociaal, en dat vind ik ook heel leuk.”

Volg de avonturen van de Hong Kong Shop & Market Cats op Instagram en op Facebook.