De kat domesticeerde de mens. Niet andersom

De aandachtige lezer vraagt zich natuurlijk af hoe dit katje op een eiland terecht kwam. Waarschijnlijk aan boord van een handelsschip uit de regio van Turkije. Want hoewel de meeste katten niet van water houden, heeft net de scheepvaart een belangrijke rol gespeeld in hun verspreiding. Toeval of niet: Cyprus telt vandaag meer katten dan inwoners. Een sappige anekdote: de Turken en de Cyprioten bekvechten zelfs over de herkomst van de aanwezige raskatten.

De farao’s, rocksterren met katten

De Belgische natuurwetenschapper Wim Van Neer en zijn team doen in 2008 opgravingen in de buurt van Hierakonpolis, de oude hoofdstad van Opper-Egypte. In een kerkhof voor rijke stinkers ontdekken ze 2 volwassen katten en 4 kittens waarvan de botten teruggaan tot 3600 voor Christus. Vermoedelijk maken de katten deel uit van een ritueel zoenoffer. 

Vanaf 3000 voor Christus stapelen de farao’s de dynastieën op elkaar. Rond 2000 voor Christus slaan hun stoppen helemaal door. Lagen ze te lang in de zon of kregen hun hersenen niet genoeg zuurstof door die nauwsluitende hoofddeksels? Het staat in elk geval vast dat geen enkele beschaving uit de oudheid zoveel aandacht heeft besteed aan de harige onderkruipers. 

Katten duiken op onder de eettafel terwijl ze gretig restjes stofzuigen. Ze beschermen de graanvoorraden tegen ongedierte. Op de vele handelsschepen die via de Nijl de Rode en de Middellandse Zee bevaren, rekenen ze naast ratten en muizen ook af met slangen. Hun strategisch belang is zo groot dat de Egyptenaren zelfs hun export verbieden.

En alsof dit niet genoeg is, klimmen katten zelfs op tot de rang van godheid. De alomgekende Bastet, half vrouw en half kat, maakt schone sier als godin van de oorlog en de vruchtbaarheid. Kwaliteiten die je vandaag nog terugvindt bij onze huiskat. Ze kweken beter dan konijnen en het zijn geduchte jagers.

Hun status wordt nog benadrukt door het feit dat ze gemummificeerd worden, een ritueel dat enkel voorbehouden is voor mensen van stand zoals de farao’s. Ze verdwijnen mee in het graf als gezelschap of als zoenoffer. Het equivalent van een staatsbegrafenis.

Een kat een kopje kleiner maken kost je je kop in Egypte. Ironisch als je weet dat dierenwelzijnsorganisaties vandaag ijveren om katten in de grondwet op te nemen. Tijden veranderen. Maar een ding is zeker: de Egyptenaren zadelen de kat op met een flinke dosis grootheidswaanzin. Op basis van grootschalig DNA-onderzoek bewezen natuurwetenschapper Wim Van Neer en zijn team in 2017 dat onze kat rechtstreeks afstamt van die verwende Egyptische nesten.

Het Romeinse rijk als springplank voor wereldheerschappij

De Romeinen slokken zowat alles en iedereen op. Ook de Egyptenaren en de Grieken moeten eraan geloven. En met hen de katten die al snel ingelijfd worden als bondgenoten op de Romeinse oorlogs- en handelsschepen. Ook tijdens de vele veldtochten houden ze het ongedierte uit de buurt.

Katten staan een trapje lager dan honden omdat de Romeinen vooral hun praktisch nut erkennen. In geschriften en op mozaïeken zie je ze nauwelijks in een huiselijke setting. Maar dat ze toen al irritante ettertjes waren bewijst de afdruk van een kattenpoot in een dakpan, opgegraven in Engeland. Beeld je even in: 2000 jaar geleden ontstaat er een burenruzie omdat een kat het nodig vond de vers gebakken dakpannen te inspecteren.

Wanneer het Romeinse rijk in de 5e eeuw na Christus op het punt van verval staat, wrijft onze kat zich in de handen. Want in het kielzog van de Romeinse campagne heeft ze haar positie versterkt in Europa, Afrika en Azië. 

De godin Freya en haar 2 katten

De Vikingen duiken in het gat dat de Romeinen achterlaten en plunderen lustig erop los. Katten worden ingelijfd in het departement ratten- en muizenbestrijding en zeilen zeeën en oceanen af aan boord van woeste drakkars. Ze eisen ook hun rol op in de Noorse mythologie. De strijdwagen van de godin Freya, aangevuurd door twee poezels, was zowel de voorbode van seks als oorlog. 

Naast hun dagtaak als muizenvangers eindigen katten bij de late Vikingen soms ook als bodywarmer. Kattenhuiden tegen de koude, het is niet meer dan een minpuntje in een perfect getimed scenario. In het kielzog van de Vikingen zet onze kat haar veroveringstocht verder en ze meert zelfs aan in Groenland. De horizon ziet er goed uit. Maar dat is buiten de kerk gerekend.

Katholieke pausen en satanische katten

De donkere middeleeuwen herrijzen uit het puin van het Romeinse rijk en werpen vanaf 500 na Christus tot en met de Renaissance een schaduw over onze contreien. De Vikingen houden in dezelfde periode ook stevig huis maar steken geen vinger uit naar de kat. Het zijn ironisch genoeg de Christenen die de kat de bel aanbinden.

Katten worden weggezet als handlangers van de duivel omdat ze onhandelbaar zijn. Ze gehoorzamen immers niet als honden. God heeft bovendien bepaald dat dieren de mens moeten dienen en niet andersom. En een schepsel dat zich sensueel om je middeleeuwse benen drapeert, moet wel behekst zijn. De toenmalige kerkleiders ruiken bloed want in tegenstelling tot hun latere opvolger Benedictus XVI hebben ze het niet zo begrepen op die mormels.

Paus Gregorius IX zet de toon. Met het pauselijk decreet “vox in rama” neemt hij in 1233 een vermeende satanistische sekte in het vizier en zet zo de deur open voor de inquisitie van katten en ketters. In de tot in het detail beschreven heidense orgie zit ook een zwarte kat verwikkeld. De hysterie treft alle katten maar vooral de zwarte zijn kop van jut. Een stipje zwart stinkt al naar hekserij.

Paus Innocentius VII doet er in 1484 nog een schepje bovenop met een vrijbrief om heksen en katten op de brandstapel te roosteren. Ook de Ieperlingen scheppen er genoegen in katten van het belfort te pleuren. In 1813 tanken de West-Vlamingen een beetje verstand bij en maken ze een einde aan deze martelpraktijk.

Toch slaagt de inquisitie er niet in de opmars van onze kat te stuiten. Ondanks alle verschrikkingen wordt het arme beest niet door alle middeleeuwers in de ban geslaan. Hoe verklaar je anders de vele portretten van katten die hun achterste schoonlikken. Als je tijd vrijmaakt om je poezel in die pose te schilderen, heb je niet meteen het profiel van een moordenaar.

Krolse katten en verlichte geesten

De renaissance is een belangrijk kantelpunt. De naweeën van de duistere middeleeuwen sijpelen nog door maar er is ook een ander geluid te horen. De duur betaalde selfies van stijve dames in hogere kringen krijgen extra glans met een kat op de schoot. Zelfs Leonardo Da Vinci schetst tijdens momenten van verveling de capriolen van zijn kat.

In de 17e eeuw floreert de scheepvaart en stijgen katten helemaal terug in de gratie. Ze houden het ruim muizenvrij voor conquistadores en handelaars. Kolonisten introduceren de kat in de de Nieuwe wereld (Noord- en Zuid-Amerika). Wie gaat onze kat nog stoppen?

Dankzij de verlichting slaagt de kat erin het duivels stigma langzaam van zich af te schudden. De rede wint terrein en ook de interesse voor de natuur groeit. De kat promoveert tot lievelingetje van de bourgeoisie en wordt het troeteldier van hoogstaande heren en welriekende dames. Die laatste zien in de grondige toilettage van hun poezels een lichtend voorbeeld en poederen nog meer erop los.

Queen Victoria, zeepreclame en het eerste kattenfilmpje

Gefascineerd door de archeologische vondsten in Egypte en opgewonden door de goddelijke katten van de farao’s, voegt queen Victoria - een hondenmens - twee blauwe Perzen aan haar hofhouding toe. Als influencer avant la lettre besmet ze haar onderdanen met het kattenvirus. De beau monde pakt ermee uit als statussymbool en bij gebrek aan instagram vindt de eerste kattenshow plaats in London in 1871.

In 1860 poneert Sarah Josepha Hale in Godey’s Lady’s Book, de Amerikaanse Flair, dat katten niet enkel het privilege zijn van vrouwen en monarchen zijn. Dat kan tellen als je weet dat deze schrijfster ook de traditie van de kerstboom mee lanceerde. Beroemde schrijvers als Charles Dickens, Mark Twain en Lewis Carroll geraken ook besmet. 

Slimme zeepfabricanten springen op de hype en gebruiken de kat als uithangbord van properheid. Het Amerikaanse merk Ivory Soap, eigendom van Procter & Gamble, pakt in 1900 uit met een prachtige art nouveau illustratie die slinks inspeelt op het thema van de jaloezie.

In 1893 maakt de Franse wetenschapper Etienne-Jules Marey het eerste kattenfilmpje met een vallende kat. Dit veroorzaakt geen schokgolf zoals bij de vliegende katten van Jan Fabre. Het maakt wel duidelijk dat onze kat al heel vroeg de kracht van de massamedia begreep en dit machtige wapen genadeloos zou inzetten om de mensheid definitief in haar greep te krijgen. 

Kattenbakvulling, het paard van Troje

Na de tweede wereldoorlog eisen katten definitief hun stekkie op. Nog geen volwaardig gezinslid maar wel in de buurt om restjes van tafel te plukken. Gewaardeerd gezelschap maar grotendeels op de natuur aangewezen voor kleine en grote boodschappen. De uitvinding van de moderne wc was een revolutie voor de mens en onze kat begrijpt het strategisch belang hiervan.

Een bondgenoot wordt gevonden in Edward Lowe die in 1947 bij toeval de kattenbakvulling uitvindt door een buurvrouw uit de nood te helpen met een zakje gedroogde klei dat hij eigenlijk aan kippenkwekers wou slijten. Het wordt een gigantisch succes en met Kitty Litter stampt de Amerikaan een miljoenenbedrijf uit de grond dat later door Purina wordt overgenomen.

In de naoorlogse periode komt ook de massaproductie van droge brokken op kruissnelheid. De voedingsproducenten ruiken een gat in de markt en onze kat settelt zich definitief in de huiskamer met toilet en buffet binnen handbereik. Katten maken voortaan deel uit van het meubilair. Het enige dat hen nog van mensen onderscheidt is hun taaltje.

Google en uitstelgedrag bevorderende kattenfilmpjes

Internet. In het begin nog een zegen voor de mensheid, vandaag een broedplaats voor fake news. Onze kat begrijpt meteen het schaalvoordeel, bezoekt Larry en Sergey van Google in hun garage en gooit het op een akkoord met de nerds.

Nog maar net uit de luiers zadelt Google ons in 1998 meteen op met Giko. Dit prehistorisch exemplaar van Japanse origine verschijnt te pas en te onpas met de tekst “please go away”. Een allusie op het eigenzinnige karakter van onze kat? Giko resulteert het tegenovergestelde effect en veroorzaakt een tsunami van memes, uitstelgedrag bevorderende filmpjes en andere onzin waarin katten hun natuurlijk acteertalent demonstreren.

Tot overmaat van ramp komt iemand in 2001 op het idiote idee om katten te klonen. Alsof ze nog niet met genoeg zijn. Met minstens 600 miljoen wereldwijd. Alleen China en India doen beter. Gelukkig beschikken ze niet over kernwapens. Copy Cat, de eerste gekloonde kat, vertrekt op 3 maart 2020 op 18-jarige leeftijd naar de regenboog.

Hoeksteen van de samenleving

Anno 2020 zijn katten overal. Elk zichzelf respecterend medium bericht erover, het algoritme is er dol op en de populaire cultuur staat er bol van. Ze vertegenwoordigen een heuse miljardenindustrie en ze zijn bevredigender dan porno. Een ster als Grumpy Cat, nog altijd populair ondanks z’n dood, verdiende geld als slijk met z’n norse blik.

Je zou bijna vergeten dat onze kat nog altijd de wilde genen van haar voorouders meezeult. Ze heeft zich nauwelijks aangepast. Ze palmde onze huiskamer in, manipuleerde ons met een zelf uitgevonden taaltje en delegeerde handig haar taak als muizenvanger. Een samenlevingspact volgens haar voorwaarden.

Abigail Tucker, auteur van “The lion in the living room” vat het mooi samen: “Het is een wonder dat de kat erin geslaagd is onze levenssfeer binnen te dringen zonder een echte tegenprestatie. Net dit maakt deze relatie zo puur: mensen houden graag de teugels in handen maar met de kat lukt dit niet. We weten zelfs niet wat ze echt wilt en toch steelt ze onze harten.”