Ik sterf altijd een beetje mee.

Wanneer is het tijd om afscheid te nemen?

De levenskwaliteit primeert. Als katten zich niet goed voelen, gaan sommigen zich afzonderen en minder aandacht vragen, terwijl anderen juist meer toenadering zoeken. Een spinnende poes is niet per se gelukkig. Spinnen is een emotie en heeft ook een helende, kalmerende en geruststellende functie.

Stel jezelf de vraag of je kat nog aan haar basisbehoeften kan voldoen. Kan ze nog eten, drinken, spelen en de kattenbak gebruiken of zijn dit kwellingen die je dierenarts niet meer met medicatie kan verhelpen? Zijn er meer slechte dan goede dagen en herken je de normale gedragingen niet meer? In dat geval is het tijd om knopen door te hakken, in het belang van je geliefde huisdier.

Thuis afscheid nemen

Om je kat een stressvolle laatste autorit te besparen, ben ik zelf heel erg voorstander van een afscheid thuis. Hierover bestaan echter meningsverschillen. Sommige kattengedragstherapeuten raden euthanasie in de dierenartspraktijk aan op voorwaarde dat de kat een kalmeringsmiddel krijgt (bv. Gabapentine). In hun ogen is euthanasie aan huis heel stressvol voor de achterblijvende katten. Bovendien zou dit ook een negatieve impact hebben op het veiligheidsgevoel in huis. 

Mijn bedenking hierbij is dat katten vaak te ziek zijn om nog medicatie te krijgen. Daarom verkies ik een zorgvuldig uitgekozen locatie in een vertrouwde omgeving met herkenbare geuren en geluiden, en een eigen mand in bijzijn van het gezin. In mijn ogen is dit minder stressvol dan een praktijk met de geuren van andere huisdieren of allerlei geluiden (blaffende honden, een deurbel of de passage van mensen).

Dankzij een goed getimede afspraak kan je dierenarts de nodige tijd nemen zodat het afscheid in alle intimiteit verloopt. Vaak heeft hij of zij een emotionele band gesmeed met je kat door de jarenlange verzorging.

Hoe verloopt euthanasie in de praktijk?

Er zijn 3 fasen: de sedatie, de volledige narcose en het stilleggen van de vitale organen. Door sedatie komt het dier terecht in een toestand van verminderd bewustzijn, terwijl de narcose het bewustzijn en alle pijngevoelens wegneemt. Ik tracht hierbij medicatie zonder nare bijwerkingen (bv. braken) te gebruiken. In de laatste fase plaats ik een katheter in een bloedvat van een voorpootje en dien ik een overdosis slaapmiddel toe waardoor de ademhaling en het hart stilvallen. 

Als eigenaar kies je zelf tot in welke fase je je kat wil bijstaan. Eens je kat slaapt, maakt het voor haar geen verschil meer. Soms lijkt het alsof je kat nog naar adem hapt (‘gasping’). Dit is echter geen effectieve ademhaling, maar een reactie van een stervend dier. Tot slot blijven de ogen open en verliezen dieren vaak urine en/of ontlasting als de dood ingetreden is.

Laat andere huisdieren rustig afscheid nemen

Laat de mand met het overleden katje nog even op een rustige plek staan zodat de andere huisdieren op hun manier afscheid kunnen nemen. Anders gaan ze wekenlang zoeken naar hun verdwenen huisgenootje. Zelfs voor katten die niet al te beste maatjes zijn, blijft dit een ingrijpende gebeurtenis. Zorg er wel voor dat ze altijd kunnen weglopen van de mand en vermijd het gebruik van geurkaarsen of wierook. 

Iedere kat reageert anders op zijn overleden huisgenootje. Sommige katten gaan snuffelen en leggen zich vlakbij hun overleden vriendje. Andere katten reageren schijnbaar niet terwijl ze alles vanop een afstand bekijken. Forceer niets en laat de achterblijvers zelf kiezen. Neem contact op met je dierenarts als je gedragsveranderingen merkt want ook een rouwende kat kan ziek worden.

Veel mensen willen de dekentjes van de overleden kat onmiddellijk wassen. Toch is het beter dat de geuren van het gestorven dier zo lang mogelijk aanwezig zijn, tenzij dit om medische redenen niet kan. 

Een klein gebaar en troostende woorden

Ik schrijf een persoonlijk rouwkaartje naar iedere eigenaar die afscheid heeft genomen van zijn geliefd huisdier. Het is een klein en eenvoudig gebaar dat mensen enorm appreciëren. Sommigen geven mijn kaartje een plaatsje bij een foto of de urne van het gestorven dier.

Het verdriet bij het verlies van een huisdier wordt niet altijd goed begrepen en erkend door de buitenwereld. De ene persoon heeft meer tijd nodig om het verlies te verwerken dan de andere. Op rouwen staat geen tijdsduur en sommige mensen begrijpen jammer genoeg niet dat een huisdier niet zomaar vervangbaar is. 

Professionals zoals dierenverliesconsulente Lieve Dosogne staan mensen bij tijdens de verwerking van hun verlies. Zij begeleidt zowel de eigenaar van het huisdier als de dierenarts of de dierenartsassistent(e). Lieve tracht het verlies van je geliefd huisdier een grote betekenis te geven.

Menswaardig afscheid nemen 

De meeste mensen begraven hun dier in de tuin of kiezen voor een individuele of collectieve crematie. Nu en dan wordt er ook gekozen voor een dierenbegraafplaats.

Je mag je kat in de tuin begraven, tenzij dit in je gemeente verboden is en zolang je huisdier niet meer dan 10 kg weegt. Begraven mag alleen in zanderige grond (in klei- of leemgrond vindt er onvoldoende ontbinding plaats) en je mag het lijkje enkel met biologisch afbreekbaar materiaal omwikkelen zoals kranten, dekens of een kartonnen doos (dus geen plastic zak). De begraafplaats moet minstens een halve meter diep zijn om te vermijden dat andere dieren het lichaam opgraven. Je kan aan deze plek een bijzondere betekenis geven door een lievelingsplekje te kiezen of door een mooi gedenkteken te plaatsen.

In de meeste dierencrematoria kan je kiezen tussen een collectieve of individuele crematie. In het laatste geval kan je je huisdier laten opbaren en sommige crematoria voorzien zelfs een ‘koffietafel’. De as van je overleden huisdier kan je ter plaatse of thuis uitstrooien, of bewaren in een urne van keramiek of metaal. Je kan ook een sieraad kiezen om het stoffelijk overschot te bewaren. Een certificaat van het crematorium garandeert je dat je de as van je eigen dier terugkrijgt.

Er bestaan ook enkele dierenkerkhoven. Het eerste dierenkerkhof van Vlaanderen bevindt zich in Ninove, maar de rustplaatsen zijn enkel voorbehouden voor de huisdieren van de inwoners. Raadpleeg je gemeente om te zien wat mogelijk is. Dierenbegraafplaatsen zijn nog niet echt de norm in Vlaanderen, in tegenstelling tot Nederland. 

Vaarwel of tot ziens?

Als wetenschappelijk geschoold persoon kan ik moeilijk geloven in een leven na de dood of een hiernamaals. Ik besef wel dat dit voor veel mensen een houvast is, het idee dat hun huisdier over ‘de regenboogbrug’ gaat en in de eeuwige jachtvelden de lekkerste muizen vangt.

Ik tracht me vast te houden aan de mooie herinneringen door naar foto’s te kijken en regelmatig een kaarsje aan te steken bij de urnes van mijn overleden katten. De pijn verzacht, maar de herinnering blijft voor altijd.

Dit stuk heb ik geschreven met Mogwai en mijn eigen gestorven katten in gedachten: Bijoux, Dino, Mina, Shelby, Osama en Monza.

Karen Verdegem is dierenarts kleine huisdieren en cat coach. Bezoek haar website. Met dank aan Katty Plevoets van Katsign voor de mooie foto’s van Monza.